Ασπάλαξ
Απορούν πολλοί που ο “ανορθολογισμός” και η “συνωμοσιολογία” κερδίζουν έδαφος και η αυθεντία της επιστήμης αμφισβητείται, ιδίως σε ό,τι αφορά την πανδημία. Αναρωτιέται κανείς γιατί. Υπάρχει ανορθολογικότερη δοξασία από αυτή που μας βεβαιώνει δεκαετίες τώρα ότι οι αγορές “αυτορρυθμίζονται”, ότι το κράτος “οφείλει” να είναι μικρό, ότι η ανάπτυξη μπορεί να διαρκέσει “ες αεί”; Παραβγαίνει κανείς σε επινοητικότητα συνωμοσιολογική όσους θέλουν να μας πείσουν ότι τον Τραμπ και το Μπρέξιτ τα επέβαλαν… Ρώσσοι πράκτορες του Πούτιν ή ότι η κλιματική αλλαγή είναι επινόηση του Σόρος; Κ.ο.κ., κ.ο.κ.
“Ορθολογισμός” και “ανορθολογισμός”, ως ιδεολογήματα που μας βοηθούν τάχα να βρούμε την αλήθεια, υπάρχουν σε κάθε ιστορική περίοδο και δεν πρόκειται να λείψουν στο μέλλον. Μάλιστα, δεν πρόκειται καν για αντίπαλα, εχθρικά μεταξύ τους ιδεολογήματα. Όπλα ευκαιρίας είναι για τις εκάστοτε αντιμαχόμενες παρατάξεις, που τα μετέρχονται επιλεκτικά για τις επιδιώξεις τους σε όποιο μείγμα εκείνες κρίνουν πρόσφορο.
Όσο για τις συνέπειές τους, ως επί το πλείστον μένουν αδιευκρίνιστες. Η “ανορθολογική” πίστη ενός λαού ότι υπέρ του προμαχεί η Παναγία λ.χ. μπορεί να έχει ευεργετικά αποτελέσματα στο μέτρο που τον εμψυχώνει στη μάχη. Μπορεί όμως και να τον βλάψει παρασύροντάς τον σε άτοπους λεονταρισμούς ή καλλιεργώντας τη νάρκωση και τον εφησυχασμό.
Αντίστροφα, η “ορθολογική” πίστη στην επιστήμη, όταν εξ αντικειμένου η επιστήμη δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις προσδοκίες, μπορεί να τραυματίσει καίρια το κύρος της και να υπονομεύσει την ευεργετική δράση της: ο σπασμωδικός χειρισμός της τωρινής πανδημίας είναι ένα παράδειγμα.
Ο ορθός λόγος είναι άλλο πράγμα. Είναι ένας τρόπος στάθμισης των πραγμάτων, πλάι σε άλλους (τους αυτοματισμούς του ενστίκτου, την ενσυναίσθηση και συναισθηματική νοημοσύνη, τη συσσωρευμένη πείρα που εκπροσωπεί η παράδοση, τον κοινό νου του μέσου ανθρώπου που ξέρει πόσο εύθραυστη είναι η ανθρώπινη φύση και πόσο υπέρτερες είναι οι δυνάμεις που μας απειλούν).
Ο ορθός λόγος απέχει εξίσου από τον “ορθολογισμό” και τον ανορθολογισμό” στο μέτρο που δεν αναγορεύει τον εαυτό του μόνη και αποκλειστική αλήθεια, που δεν χρησιμεύει σε κανέναν ως ιδεολογία. Γι’ αυτό και έχει τόση λίγη πέραση.
