Ασπάλαξ
Ο τίτλος της σημερινής μου διάλεξης, «Ποιος είναι ο νέος ρατσισμός;», επελέγη με στόχο να διατηρήσει ορισμένες πιθανότητες ανοιχτές και κατά κάποιο τρόπο αναφέρεται σε μια δημόσια συζήτηση στην οποία αρκετοί από εμάς συμμετείχαμε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’90. Αυτή η συζήτηση αφορούσε τη μετάβαση από ένα βιολογικό ρατσισμό σε ένα πολιτιστικό ρατσισμό ή αλλιώς ρατσισμό των πολιτιστικών διαφορών. Λίγες μέρες νωρίτερα είχα την αμφίβολη τιμή να δεχθώ επίθεση από τη γερμανική εφημερίδα «Junge Freiheit», όργανο του νεοναζιστικού κόμματος AfD (Εναλλακτική για τη Γερμανία), ως αυτός που προωθεί την ιδέα ενός ρατσισμού χωρίς φυλές που επιτρέπει να κατηγορούνται πατριώτες οι οποίοι αντιστέκονται ενάντια στην εισβολή μεταναστών στην πατρίδα τους.
Η αλήθεια είναι ότι, τη στιγμή που στην Ευρώπη τουλάχιστον διαξιφισμοί σχετικά με τις δημογραφικές συνέπειες της μετανάστευσης από τον παγκόσμιο Νότο στον παγκόσμιο Βορρά ολοένα και περισσότερο χαρακτήριζαν το δημόσιο λόγο, εγώ και αρκετοί άλλοι επιχειρήσαμε να περιγράψουμε αυτό που ένας σπουδαίος διανοητής, ο Στιούαρτ Χολ, έχει χαρακτηρίζει ως εναλλασσόμενο σήμα. Δηλαδή τον όρο φυλή που έχει το χαρακτηριστικό ότι κινείται κατά μήκος μιας αλυσίδας ισοδύναμων ορισμών που δύνανται να εφαρμόσουν τις ίδιες διαχωριστικές και ιεραρχικές πρακτικές σε διαφορετικά πλαίσια, όπως εθνότητα, πολιτισμός, διαφορά, διαφορετικότητα. Σήμερα τέτοιες συζητήσεις δεν είναι απαρχαιωμένες, κάθε άλλο. Ωστόσο, χρειάζεται να επανατοποθετηθούν λαμβάνοντας υπόψη τις νέες πολιτικές και ιδεολογικές δομές που αποκαλύπτονται στην παρούσα συνθήκη, όπου οι εντάσεις γύρω από τη δημογραφική και τη δημοκρατική όψη των θεσμών έχουν αγγίξει ένα επικίνδυνο επίπεδο οξείας αντιπαράθεσης.
Ο ρατσισμός δεν είναι ούτε ένας ούτε απλός
Το ζήτημα προφανώς απαιτεί εκτενέστερης ανάλυσης. Όμως θα ήθελα να προχωρήσω απευθείας σε αυτό που αποτελεί την κυρίως ιδέα αυτού που σήμερα θέλω να θέσω σε κριτική και γιατί όχι και σε ανασκευή, δηλαδή ότι ο αντισημιτισμός και η ισλαμοφοβία είναι ή έχουν γίνει δίδυμα αφηγήματα μίσους με παγκόσμια και διεθνή επιρροή και πάμπολλες εκδηλώσεις. Αποτελούν αναπόσπαστα τμήματα του ρατσισμού με την ευρεία έννοια, αλλά την ίδια στιγμή διαφοροποιούνται από τον πυρήνα του με ανάλογο τρόπο, διότι αποτελούν τμήματα της έκφρασης μιας εθνικής αφήγησης με θεολογικό υπόβαθρο.
Πριν προχωρήσουμε με αυτή την ιδέα, θα ήθελα να αναφερθώ σε δύο προκαταρκτικές σκέψεις. Πρώτον, δεν υπάρχει ξεχωριστή ή απλή εκδοχή του ρατσισμού. Αυτό ισχύει διότι ο ρατσισμός είναι στην ουσία του ποικίλος, ανιχνεύεται στο παρελθόν πολλών διαφορετικών ιστορικών αφηγημάτων, συνδέεται με πολλές διαφορετικές δομές εξουσίας, διαχωρισμού και εκμετάλλευσης και πάντοτε συνδυάζεται με άλλες πολιτικές παραφορές. Ωστόσο, κατά περιόδους, έχουν γίνει απόπειρες να παραχθεί ένας ορισμός, να ενοποιηθούν οι διαφορετικοί ρατσισμοί. Αυτό είναι από τη μια προβληματικό, από την άλλη μπορεί να αποδειχθεί βοηθητικό, τουλάχιστον ως προς τη διατύπωση στρατηγικών ερωτημάτων. Η πλέον σημαντική τέτοια προσπάθεια παραμένει αυτή που έδωσε και τη σημερινή ονομασία του όρου ρατσισμός, ακόμα και όταν παρεκκλίνουμε από αυτή.
Πρόκειται για τις δύο δηλώσεις της UNESCO για τη φυλή, που διατυπώθηκαν το 1950 και το 1951. Το βασικό σημείο της σκέψης μου σχετίζεται με το γεγονός ότι και οι δύο αυτές δηλώσεις εδράζουν την κριτική τους στο μύθο της βιολογικά καθορισμένης φυλής στη διασταύρωση τριών ιστορικών περιπτώσεων με βαθιά διαφορετικές γενεαλογίες. Την περίπτωση διαχωρισμών λόγω χρώματος μετά την κατάργηση της δουλείας, κυρίως στις ΗΠΑ αλλά και αλλού. Την περίπτωση της υποδούλωσης και υποβάθμισης ιθαγενών πληθυσμών από αποικιοκρατικές αυτοκρατορίες. Και την περίπτωση διωγμών εναντίον Εβραίων, κυρίως στην Ευρώπη, που οδήγησαν στην εξολόθρευσή τους κατά τη διάρκεια της ναζιστικής ισχύος. Στην ουσία τους, οι δύο δηλώσεις εννοούσαν ότι οι τρεις αυτές περιπτώσεις μπορούσαν να υπαχθούν υπό έναν ορισμό, αυτόν του ρατσισμού.τσισμού, η οποία έχει συμβολικές απαρχές αλλά πολύ πραγματικές συνέπειες.
Διαβάστε όλο το άρθρο στην Εποχή
O δραστήριος γάλλος φιλόσοφος Ετιέν Μπαλιμπάρ βρέθηκε αυτή τη φορά στις ΗΠΑ, στο Κέντρο «Χάνα Άρεντ» για την Πολιτική και τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες του Κολεγίου Μπαρντ, περίπου 145 χιλιόμετρα βόρεια της Νέας Υόρκης. Εκεί, στις 28 Οκτωβρίου, έδωσε διάλεξη με θέμα «Ποιος είναι ο νέος ρατσισμός;», στο πλαίσιο του θεματικού κύκλου «Ρατσισμός και αντισημιτισμός».
