Ασπάλαξ
Από το περιοδικό «Αντί» τ. 282, Παρασκευή 1 Μαρτίου 1985, στις σελίδες ‘Διάλογος’:
1. Σε κάποια προεόρτια γιορτασμού του «Πολυτεχνείου» (νομίζω του ’75) βγάζοντας το χέρι μου από τα κάγκελα της Δυτικής Πύλης (Τοσίτσα), χτύπησα με γροθιά το Γ. Καραμπελιά, εκπρόσωπο της ΟΠΑ. Αργότερα, σε συνεδρίαση του Κ.Σ. της ΕΦΕΕ, του οποίου ήμουν μέλος, χτύπησα επίσης τον Α. Καρκάσογλου (εκπρόσωπο της ΑΑΣΠΕ), ο οποίος μιλούσε για «πράκτορες της Μόσχας», «ρούβλια» κτλ. Στο ίδιο διάστημα και σε παρόμοιο πλαίσιο αποκάλεσα επανειλημμένα «χαφιέδες» μέλη των παρατάξεων ΑΑΣΠΕ και ΠΠΣΠ, σε τρεις τουλάχιστον Γενικές Συνελεύσεις του Συλλόγου Φοιτητών Φιλοσοφικής Αθήνας –μιλώντας ως συνδικαλιστικός εκπρόσωπος της Πανσπουδαστικής.
Αυτό εδώ το κείμενο ξεκινά με τη δημόσια αυτοκριτική μου, γενικά, και τη συγνώμη προς τα πρόσωπα ειδικά. Σε ό,τι με αφορά, κι επειδή πιστεύω πως κάποτε θα πρέπει να μιλάμε καθαρά γι’ αυτά τα πράγματα, δηλώνω το φταίξιμό μου, «παίρνω τις ευθύνες μου» και τονίζω ότι θα κάνω ό,τι μπορώ για να μην ξαναγίνει κάτι τέτοιο. Δεν αγνοώ ότι σε παρόμοιες ύβρεις και κλωτσοπατινάδες είχαν περιπλοκές όλα σχεδόν τα μέλη των οργανώσεων από την «πολιτική αλλαγή» του ’74 μέχρι τις καταλήψεις του ’79, αλλά σε μένα το βάρος ήταν δυσβάστακτο (συνδυάζω δε την αυτοκριτική μου τούτη –πρωτοφανή, απ’ όσο ξέρω, στην Αριστερά- με τη θεμελιακή μου απόφαση που ακολουθεί. Τέτοια αυτοκριτική δεν έχει κάνει μέλος του ΚΚΕ. Κάνοντάς την φεύγω και φεύγω κάνοντάς την.
2. Τώρα που έφτασε και η δική μου ώρα για αποχώρηση από το Κόμμα, θυμάμαι με βαριά καρδιά διάφορες κατηγορίες συντρόφων· ιδίως θυμάμαι ανθρώπους στων οποίων τη διαγραφή συνέβαλα, με μόνο εναντίον τους στοιχείο κάποιους διαφορετικούς προβληματισμούς: την Αθηνά Β. και τον Κώστα Π. στη Φιλοσοφική το ’76, το Χρήστο Ν. στα Άνω Πατήσια το ’79 κτλ. ανθρώπους για τους οποίους έγραψα «έκθεση» προς την καθοδήγηση (επειδή ήθελα να έχω τη φωλιά μου καθαρή, μήπως και μας έβλεπαν μαζί), όπως τον Γιώργο Φ. ανθρώπους που συκοφάντησα ο ίδιος ή ανέχτηκα να τους συκοφαντούν, επειδή οι χαρακτηρισμοί είχαν επίσημη προέλευση.
3. Ήδη τη στιγμή αυτή έχω στην πλάτη μου «προειδοποίηση διαγραφής» που ψήφισε η ΚΟΒ Κάτω Ιλισίων το Σεπτέμβρη του ’83 (σε μάλλον επεισοδιακές συνθήκες)· λόγω της δημοσίευσης στο περιοδικό «ΑΝΤΙ» μιας επιστολής μου που δήλωνε ότι ξαναρχίζω να το αγοράζω· ήδη έχω «τρακαριστεί» με παλιούς συντρόφους που κάνουν πως δε με βλέπουν, αποστρέφοντας το βλέμμα και γυρνώντας το κεφάλι· ήδη έχω ακούσει από δεύτερο και ντρίτο χέρι ότι είμαι «δεξιό στοιχείο», «ότι έχω αλλάξει ταξική συνείδηση», ότι έχω «υποχωρήσει στο στρατό» (εδώ εφιστώ την προσοχή: ΕΧΩ ΠΑΝΤΑ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΜΟΥ ΑΝΤΙΓΡΑΦΟ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΠΟΥ ΠΑΡΕΔΩΣΑ ΑΠΟΛΥΟΜΕΝΟΣ ΚΑΙ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΤΟ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΩ, ΔΗΜΟΣΙΑ, ΑΜΥΝΟΜΕΝΟΣ, αν συνεχιστούν οι περί στρατού λασπολογίες) –όποιος γνωρίζει την οικογενειακή μου προέλευση αμέσως καταλαβαίνει πόσο χαζό είναι ότι είχα οποιοδήποτε πρόβλημα από το στρατό κτλ. κτλ. Από την άλλη μεριά οι άνθρωποι της γενιάς μου και της ηλικίας μου βρίσκονται κατά πλειοψηφία είτε εκτός κόμματος είτε νεκροζώντανοι εντός, όπως εγώ τα τελευταία χρόνια (Διονύσης Μ., Άγγελος Κ., Γιώργος Κ., Κική Τζ., Χριστίνα Μ., Γιάννης Α., Γιάννης Φ., Κάρης Ζ., Τίτος Κ., Αθηνά Β., Λάμπης Τ., Μαρία Μ., Στέλιος Ξ., Άγγελος Σ., Άρτεμις Δ., Λίτσα Σ., για να θυμηθώ από φίλους μου και μόνο). Όσοι απόμειναν, ανυποψίαστοι κατά βάση, έχουν πάρει θέση από Επιτροπή Πόλης και πάνω, καθώς και θέσεις στο «μαζικό κίνημα» (Δήμαρχοι, μέλη ΔΣ Σωματείων, Εξωραϊστικών Συλλόγων κτλ., μέλη επιτροπών ανέργων κτλ.) καθώς και άλλες θέσεις, του κομματικού μηχανισμού (δημοσιογράφοι, κλητήρες, υπάλληλοι, οδηγοί, μέλη εξωκομματικών επιτροπών κτλ.)
Αυτό που εννοώ είναι ότι περνώντας σήμερα στους «πρώην» ξέρω λίγο πολύ τι θ’ αντιμετωπίσω, το ‘χω ξαναδεί το έργο σ’ όλες τις προηγούμενες περιπτώσεις.
4. Γιατί αποχωρεί από το ΚΚΕ ο καθένας απ’ όσους αποχωρούν, είναι βέβαια ειδικό θέμα του καθενός· μιλώντας για τον εαυτό μου και μόνο, αποχωρώ μετά από δέκα χρόνια και μισό, κι αφού τα τελευταία τέσσερα έχω δώσει ουκ ολίγες εσωκομματικές μάχες – αποχωρώ λοιπόν από ένα συνδυασμό δύο βασικών αιτιών: πείστηκα ότι δεν μπορεί να γίνει τίποτα, από τη μια, και έφτασα στο όριο της αντοχής μου όσον αναφορά την προσπάθειά μου να επηρεάζω καταστάσεις μέσα στην κατά καιρούς ΚΟΒ μου, από την άλλη φόρο τιμής αποτίω σ’ όσους μένουν ακόμα μέσα προσπαθώντας· έχουν πιο πολλή αντοχή κι ελπίδα από μένα, όπως κι εγώ είχα περισσότερη απ’ όσους είχαν φύγει πιο παλιά. Δεν αγνοώ, τέλος, ότι υπάρχουν δυνάμεις που σκέφτονται, μάχονται κι ελπίζουν, ακόμα και σε υψηλά κλιμάκια: τους εύχομαι καλή επιτυχία.
5. Όσον αφορά την ουσία των διαφωνιών μου (που κατέληξαν στο «δεν γίνεται τίποτα», όπως γράφω παραπάνω), είναι πολλές και πολύπλευρα εκφρασμένες (ιδιαίτερα σε προσυνεδριακό κείμενό μου του Δεκέμβρη 1982, που δεν θεωρήθηκε κατάλληλο για δημοσίευση). Πολύ συνοπτικά, αφού τούτο δω είναι μάλλον κείμενο προσωπικής αναγραφής και αυτοκριτικής παρά κείμενο ζυμώσεων επί τηε ουσίας, έχουν ως εξής:
α. Ισχνές έως ανύπαρκτες εσωκομματικές δημοκρατικές διαδικασίες: κοπτάτσιες· εξουθενωτική αντιμετώπιση διαφωνούντων· «εκλογή» με υπόδειξη της καθοδήγησης ή –το νέο φρούτο- από εισήγηση «ε π ι τ ρ ο π ή ς π ρ ο τ ά σ ε ω ν» εκλογής· διαμόρφωση της γραμμής στους «απάνω» και αποστολή της στους «κάτω»· παρακομματικές διαδικασίες κτλ.
β. Καμιά σχέση του κόμματος με την ιστορία του: τυπικό παράδειγμα η δημοσίευση Αύγουστο ’82 στο «Ριζοσπάστη» άρθρου για τον Πλουμπίδη, όπου γράφεται «…η γνωστή προσωπική του αντίθεση με την καθοδήγηση», χωρίς να γράφει ούτε ποια ήταν η αντίθεση ούτε ποια ήταν η καθοδήγηση. Καμιά σχέση, επίσης, ούτε καν με το κοντινό παρελθόν και τις αναλύσεις του (μόνο οι καθιερωμένες επετειακές γιορτές): για το ΚΚΕ΅δεν υπάρχει «χθες», υπάρχει –θέλοντας και μη- ένα στιγμιαίο «σήμερα» (για να ξεχαστεί αμέσως) και τα πάντα θυσιάζονται στο ολοένα ερχόμενο «αύριο», το οποίο κυρίως θριαμβεύει.
γ. Στην επιστήμη και στην τέχνη, καλό είναι μόνο ό,τι είναι κομματικό. Έτσι ανεβαίνει στα ύψη ο από τριακονταετίας (τουλάχιστον) στερεμένος Ρίτσος μιας πανεύκολης ποίησης που δημιουργεί όχι μόνο ε΄θκολους αναγνώστες, αλλά –το κυριότερο- κακούς ποιητές, παιδιά που στιχουργώντας «ειρήνη – άνθρωπος – ζυμωτό ψωμί –ειρήνη – αδελφέ μου –πεζούλια – Κόμμα – ειρήνη» πιστεύουν ότι γράφουν σωστά, ακολουθώντας τα πρότυπο του πρωτότυπου (άσε τα επετειακά: «Βιετνάμ», «Παιδιά της ΚΝΕ», «Κατράκης» κτλ.) Απορρίπτεται αντίθετα ο Σαββόπουλος ή το ροκ· η Σύγχρονη Εποχή «δεν πουλούσε – τουλάχιστον μέχρι τελευταία- βιβλία του Ηλία Πετρόπουλου κτλ. Όσο για περιπτώσεις όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Κωστής Μοσκώφ ή ο Μίμης Ανδρουλάκης (που προσπαθούν να συνδυάσουν την κομματική ιδιότητα με κάποιες άλλες σκέψεις ή δημιουργίες) στις συζητήσεις μεταξύ τους οι δογματικοί εκφράζουν την αγανάκτησή τους και λένε τρομερά πράγματα γι’ αυτούς.
δ. Η αντιμετώπιση των άλλων κομμάτων και οργανώσεων. Το μέτρο μπορεί να δώσει η άρνηση της ΚΝΕ να συζητήσει με τις άλλες οργανώσεις (Σεπτέμβρης ’84) ή η αντιμετώπιση των άλλων εκπροσώπων από τον απίθανο Χρήστο Τόλη (μέλος του Γραφείου του ΚΣ) στην τηλεοπτική συζήτηση του Αυγούστου 1984: «εμείς κάναμε πρώτοι Φεστιβάλ, και μετά το πήραν και τα ΠΑΙΔΙΑ από δω (sic)…» (Φαντάσου τον Υφυπουργό Ν. Γενιάς σε κυβέρνηση του ΚΚΕΔ. Φρίκη.
ε. Έντυπα και λοιπό υλικό που δεν διαβάζονται, παρά την οποιαδήποτε προσπάθεια, ιδιαίτερα αν είσαι λίγο «προβληματισμένος» (στην κομματική ορολογία: προβληματικός). Για παράδειγμα στο «Ριζοσπάστη» πάνε κάπως να ξεχωρίζουν μόνο τα θέματα του Δανίκα, μερικά κομμάτια της αθλητικής σελίδας, δυο τρία άρθρα του Τσίμα, του Οικονομίδη και του Ανδρουλάκη και κάπως οι έρευνες του Γιάννη Θεοδωράκη. Μετά όχι απλώς το χάος, αλλά το βάραθρο.
στ. Τα θέματα προσωπικής ζωής, σεξ, γούστου, αθλητικών προτιμήσεων: εδώ ισχύει η εξωφρενική αρχή «για όσα έχουμε θέση, το μέλος συμμορφώνεται μ’ αυτήν. Για όσα δεν έχουμε –και μέχρι, κι αν, αποκτήσουμε- το μέλος οφείλει να τα αγνοεί». Εν των μεταξύ το κόμμα προσπαθεί να έχει θέση και στα πιο μικροζητήματα, ώστε να πετυχαίνει τη μεγαλύτερη δυνατή ομοιομορφία των μελών του, πράγμα αυτόχρημα απαράδεκτο. Θεωρείται αιρετική η θέση που πολλές φορές είχα εκφράσει: «μας ενώνει το πρόγραμμα και το καταστατικό, από ‘κει και πέρα έχουμε και πρέπει να έχουμε πολλές διαφορές μεταξύ μας».
ζ. Η σχέση με την ΕΣΣΔ και το ΚΚΣΕ. Από τη ρεαλιστική διαπίστωση ότι χωρίς την ΕΣΣΔ δύσκολα θα στεκόταν το επαναστατικό κίνημα στην εποχή μας, μέχρι την υποστήριξη του αλάθητου και την επικρότηση όλων των ενεργειών της υπάρχει τεράστια διαφορά.
Τέλος πάντων, όλα τ’ άλλα θα μπορούσαν να λυθούν και να συζητηθούν, αν στο πρώτο θέμα γινόταν κάτι ουσιαστικό, αν δηλαδή το κόμμα λειτουργούσε δημοκρατικά. Χαρακτηριστικά είναι ότι ούτε κι εγώ προσωπικά έχω κάτι συγκεκριμένο να προτείνω πάνω στην εντελώς τρέχουσα πολιτική κατάσταση, έχω τα αδιέξοδα της πολιτικής μου ανάλυσης απέναντι π.χ. στην κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, όπως ακριβώς τα έχει το κόμμα. Όμως μια γραμμή που βγαίνει (αν έβγαινε) από πέντε, δέκα, είκοσι χιλιάδες ανθρώπους έχει πολύ μαγαλύτερες πιθανότητες να προσεγγίσει την πραγματικότητα απ’ ό,τι μια γραμμή από πέντε,λ δέκα, είκοσι άτομα: και, δυστυχώς, έτσι βγαίνει σήμερα η γραμμή στο ΚΚΕ.
6. Δεδομένου ότι το Κόμμα χτίζει γύρω και μέσα του μια τεχνητή πραγματικότητα, η ζωή του κομματικού μικρή σχέση έχει με τη ροή των πραγμάτων, γύρω όπως αυτά ισχύουν για κάθε άνθρωπο. Έτσι, για οποιονδήποτε τυχόν διαβάσει το κείμενο αυτό, κάποιο περιορισμένο ενδιαφέρον μπορεί να παρουσιάζουν οι ρίζες της διαφοροποίησής μου, όχι μόνο τώρα που το τελικό βήμα ήταν θέμα χρόνου, όσο όλα τα χρόνια που πέρασαν. Λοιπόν, πιστεύω πως είχα κάποια επαφή με τη ζωντανή πραγματικότητα μέσω σημαντικών παραγόντων –ιμάντων που με «έσωσαν», όπως συνηθίζω να λέω, και τελικά μ’ έφεραν έτσι που να βαρύνουν αποφασιστικά στην κριτική μου ματιά απέναντι στο κόμμα. Τέτοιοι παράγοντες στάθηκαν, εντελώς σκόρπια:
– Η ποίηση γενικά, ο Καβάφης ειδικά, η επαφή μου με την ιστορία, τη φιλολογία, την επιστήμη γενικότερα.
– Ο Πετρόπουλος, ο Σαββόπουλος, ο Βερν, η επιστημονική φαντασία.
– Ο «Φόρος τιμής στην Καταλωνία» και το «1984» του Όργουελ.
– Η μελέτη της ιστορίας του κόμματος, το διάβασμα βιβλίων Ιταλών και Γάλλων κομμουνιστών (ιδιαίτερα Προκάτς, Έλλενστέιν και Μπαλιμπάρ), οι κατά καιρούς συγκρούσεις μου με κομματικούς καθοδηγητές, όπου και όταν διαφωνούσα, η αλληλεπίδραση με τη γυναίκα μου και φίλους, το τελευταίο γράμμα του Μπουχάριν και άλλα.
– Το γήπεδο («Παναθηναϊκός» από γεννησιμιού μου), το σκάκι, η πρέφα περισσότερο από τ’ άλλα.
– Το χίπικο παρελθόν μου και η αγάπη μου για το παλιό ροκ, ο κινηματογράφος, το ρεμπετικο κτλ.
7. Δε νομίζω ότι θα μπορούσε να ενθουσιαστεί κανένας δεξιός με την περίπτωσή μου, ιδιαίτερα αν διάβαζε τούτο το κείμενο: στο κάτω κάτω νομίζω πως ο Μαρξισμός παραμένει η πυξίδα μου κι επιπλέον –δε ντρέπομαι να το πω, δεν έχω αντίθετα κόμπλεξ, αυτό δα έλειπε- Ψήφισα και ΚΚΕ στις ευρωεκλογές, ακριβώς λόγω αντίθεσης μου στην ΕΟΚ. Ούτε και οι φίλοι μου του ΠΑΣΟΚ (ότι δεν συγκρίνεται με τη Δεξιά, δεν το συζητάω βέβαια, αλλά αυτό δεν φτάνει)· με κόμμα που μας κοροϊδεύει κανονικά στα διάφορα μεγάλα θέματα δεν πάω (άσε που ούτε καν στα «αυθαίρετα» δεν έχει βάλει τάξη: με κάνει κι αισθάνομαι σα χαζός που δεν πάω κι εγώ να χτίσω μια παράγκα της μιας νύχτας σε κάποια παραλία και μετά να υψώσω τη σημαία «κοινωνικό πρόβλημα».) Κι ας μην αναφέρω τις δημοκρατικές του διαδικασίες…
Μάλλον προς ΚΚΕ εσωτερικού με φέρνουν τέτοιοι προβληματισμοί. Όμως αυτοί:
– ποτέ δεν μίλησαν καθαρά για τη συμμετοχή που ετοίμαζαν στις Μαρκεζινικές εκλογές του ’73 (ως «παλιό» αυτό με καίει)·
– ποτέ δεν είπανε ότι έκαναν άσχημα που διέγραψαν τη Β΄ Πανελλαδική και τι εγγυήσεις δίνουν για να μην τον ξαναδούμε το έργο (κι αν το είπαν, δεν ήχησε πειστικά)·
– επιμένουν μαϊμουδίζοντας να θέλουν την ΕΟΚ, πράγμα που για μένα είναι σχεδόν προδοσία.
Καλό θα ήτανε να άλλαζε το ΚΚΕ. Έστω και για μια στις χίλιες θ’ άξιζε να περιμένει κανείς. Τώρα όμως πια, δεν ξέρω. Βλέποντας και κάνοντας. Και μάλον προσανατολίζομαι προς το λευκό στις επόμενες εκλογές.
Δημήτρης Φύσσας
ένας ανένταχτος
κριτικός αριστερός
